Computerondersteund vertalen: handige hulpmiddelen bij het vertaalproces

Vroeger waren papieren woordenboeken het enige hulpmiddel voor professionele vertalers, maar dankzij de technologische ontwikkelingen liggen die tijden inmiddels achter ons. Tegenwoordig kunnen ze terugvallen op geavanceerde tools die het vertaalproces wat eenvoudiger en vooral veel betrouwbaarder maken. Wat zijn vertaalprogramma’s, vertaalgeheugens en machinevertalingen? En welke soort teksten zijn wel geschikt voor automatische (voor)vertaling en welke niet? In dit hoofdstuk vertellen we hier meer over en leggen we uit wat computerondersteund vertalen inhoudt.

Machinevertalingen: steeds betrouwbaarder

Online vertaalmachines als Google Translate en DeepL maken de laatste jaren een snelle ontwikkeling door. Niet alleen worden de woordendatabases waaruit ze kunnen putten steeds groter, maar de kunstmatige intelligentie erachter wordt ook nog eens ‘slimmer’. Zo herkennen de machines de context van de woorden beter dan in het begin van het computertijdperk, waardoor ze in staat zijn om hele zinnen min of meer correct te vertalen.

Voor jou betekent dit dat je niet meer voor elke vertaling een vertaalbureau hoeft in te schakelen. Als je bijvoorbeeld een e-mail in het Chinees krijgt waarvan je alleen de algemene boodschap wilt begrijpen, kom je met een online vertaalmachine al een heel eind. Het is zelfs mogelijk om websites met één muisklik te vertalen, bijvoorbeeld als je de browser Chrome gebruikt.

Zo krijg je in elk geval een globaal begrip van de producten en diensten die een bedrijf aanbiedt, en kun je ook productbeschrijvingen begrijpen. Kortom: als je snel een idee wilt krijgen waar een tekst over gaat, zijn de steeds geavanceerdere online vertaalmachines een uitkomst. Het maakt dan immers niet uit als een zin grammaticaal niet helemaal klopt of als een zin niet lekker loopt. Jij weet waar het over gaat en meer heb je op dat moment niet nodig.

CAT-tools: geavanceerde tekstverwerkers voor vertalers

Het wordt natuurlijk heel anders als je de teksten niet alleen voor jezelf vertaalt, maar ook voor je doelgroep of het grote publiek. In dat geval is het wel aan te raden om een professioneel vertaalbureau in te schakelen. Dit soort vertalingen moeten immers lezen als een oorspronkelijke tekst, grammaticaal foutloos zijn en ook qua terminologie consistent zijn.

Taalprofessionals gebruiken daar hulpprogramma’s voor die het vertaalproces niet alleen efficiënter maken, maar ook de kwaliteit verbeteren. Dit zijn de zogenaamde CAT-tools, waarbij CAT staat voor Computer Aided Translation. Computerondersteund vertalen dus.

Een veelvoorkomend misverstand is dat deze vertaalprogramma’s teksten automatisch vertalen, een beetje zoals de online vertaalmachines die we hierboven behandelden. Niets is echter minder waar. CAT-tools als Trados, MemoQ en Déjà Vu zijn eigenlijk gewoon tekstverwerkers, waarin de vertaler het werk helemaal zelf doet. Daarbij wordt hij wel geholpen door een aantal hulpmiddelen die met name de consistentie bewaken. De belangrijkste daarvan zijn vertaalgeheugens en termendatabases.

Een vertaalgeheugen is een geïntegreerd bestand dat alle eerdere vertalingen voor een bepaald project of klant bevat. Als de vertaler een zin tegenkomt die al eens eerder is vertaald of daar sterke overeenkomsten mee vertoont, kan hij deze in al dan niet aangepaste vorm direct invoegen.

Een termendatabase werkt min of meer op dezelfde manier. Dit is een lijst met vaste termen die een bedrijf gebruikt voor de interne en externe communicatie. Deze termen worden dan ook meestal aangeleverd door de klant van het vertaalbureau, waarna de vertaler of de projectmanager de lijst integreert in de CAT-tool.

Post-editing: voor efficiënte standaardvertalingen

In sommige gevallen kan de combinatie van een (omvangrijk) vertaalgeheugen en een termendatabase al voldoende zijn voor een redelijke vertaling. De vertaler hoeft de tekst dan alleen nog maar na te lopen om de foutjes eruit te halen en relevante aanpassingen door te voeren.

Denk maar eens aan een bedrijf dat machines of andere technische apparatuur maakt en daarvoor handleidingen schrijft die qua structuur onderling vergelijkbaar zijn. Vertalers hoeven het wiel dan niet steeds opnieuw uit te vinden en kunnen de meeste zinnen kant en klaar uit het vertaalgeheugen halen. Eventuele kleine wijzigingen (zoals een andere productnaam of typenummer) worden door de CAT-tool duidelijk gemarkeerd, zodat de vertaler in één oogopslag ziet waar de vertalingen nog moeten worden aangepast.

Voor de klant snijdt het mes aan twee kanten: een uniforme communicatie is gewaarborgd en door de grote tijdwinst is de vertaling ook nog eens veel goedkoper.

De toekomst: creatief vertalen blijft mensenwerk

We zien dat online vertaalmachines en CAT-tools steeds geavanceerder worden en vertalers dus steeds meer werk uit handen nemen. Zo vertalen en voorspellen ze niet alleen losse woordjes correct, maar zijn ze ook meer en meer in staat om de context te herkennen en zinsconstructies foutloos te vertalen.

Dat is vooral goed nieuws voor klanten van vertaalbureaus als AgroLingua, omdat ze grotere tekstvolumes vaak voor een lagere prijs kunnen laten vertalen. Zeker bij technische handleidingen en gestandaardiseerde teksten (zoals algemene voorwaarden en andere juridische bepalingen) kan het voordeel hoog oplopen.

Toch blijft ook dit mensenwerk, al was het maar omdat de CAT-tools van de juiste vertaalgeheugens en termendatabases moeten worden voorzien en de expertise van een taalprofessional onmisbaar is bij het controleren van de resulterende tekst.

Wat zeker mensenwerk blijft, zijn de creatieve vertalingen. De kunstmatige intelligentie achter machinevertalingen wordt dan misschien steeds slimmer, maar mist nog altijd de menselijke eigenschappen die een tekst écht goed maken: creativiteit en humor.

Woordspelingen worden bijvoorbeeld vrijwel nooit herkend door vertaalmachines, wat resulteert in letterlijke en vaak tenenkrullende vertalingen. Ook het lokaliseren* van teksten kun je niet overlaten aan een computer. Hiervoor kun je niet zonder een moedertaalspreker die op de hoogte is van het huidige taalgebruik, de cultuur en de normen en waarden van zijn land.

Daarom zet AgroLingua altijd native speakers in en beschouwen we CAT-tools en andere taalprogramma’s als ondersteunende hulpmiddelen bij het vertaalproces. Niet meer en niet minder.

* Lokaliseren is het geschikt maken van een tekst voor een andere markt. Dit loopt uiteen van het aanpassen van valuta en datumnotaties tot het herschrijven van complete teksten die alleen voor inwoners van het land van herkomst begrijpelijk zijn. Denk daarbij aan beschrijvingen die verwijzen naar lokale actualiteiten of publieke figuren die elders onbekend zijn.

Meer weten over onze werkwijze en de manier waarop we hulpmiddelen inzetten voor ons vertaalproces? Neem dan contact op met de vertaal- en lokalisatiespecialisten van AgroLingua!

Terug naar blogs