Spreekwoorden en gezegden; vertalen of juist niet?

Door de bomen het bos niet meer zien, belofte maakt schuld, als twee honden vechten om een been, loopt de derde er mee heen…. Onze taal zit boordevol spreekwoorden en gezegdes. En dit is alleen niet in het Nederlands het geval, maar in alle talen. Achter elk spreekwoord of gezegde schuilt een eigen verhaal: als wijsheid uit de bijbel, als gezegde uit de Middeleeuwen of als spreuk uit de modernere tijd. Maar ze fleuren ook de taal op, want zonder uitdrukkingen zouden reclame- en marketingteksten, presentaties en blogs toch een stuk saaier zijn.

Maar hoe vermakelijk spreekwoorden en gezegdes ook mogen zijn: als je deze uitdrukkingen in een andere taal moet omzetten, komen er problemen om de hoek kijken. Is er een letterlijke vertaling mogelijk? Of is een spreekwoord in een andere taal helemaal niet bekend en kun je deze helemaal niet vertalen? In deze blog wordt uitgelegd, hoe je met spreekwoorden en gezegdes moet omgaan. Er zijn meerdere mogelijkheden, maar je moet wel voor de juiste keuze gaan, want je staat toch echt in je hemd als de vertaling als een tang op een varken slaat.

Oppassen met letterlijke vertalingen

Er zijn internationale spreekwoorden, die alom bekend zijn en in vele talen voorkomen. Hier is vaak een letterlijke vertaling mogelijk, hoewel misschien de zinsbouw verschillend kan zijn. Een goed voorbeeld hiervan is de uitdrukking ‘Wie het laatst lacht, lacht het best’. In het Engels kennen we dit onder ‘He who laughs last, laughs best’, in het Duits ‘Wer zuletzt lacht, lacht am besten’ en in het Spaans ‘El que ríe último, rie mejor’. Het gezegde kan worden gezien als onderdeel van de christelijke traditie, die tot uiting komt in het gezegde ‘De laatsten zullen de eersten zijn’ die zijn oorsprong uit de Bijbel heeft.

Ook iets recentere uitdrukkingen komen in meerdere talen voor. Zo schreef Benjamin Franklin, Amerikaans politicus en wetenschapper, in het jaar 1748 de bekende uitdrukking: ‘Time is money’. Deze uitspraak kom je ook in het Nederlands (‘tijd is geld’), Duits (‘Zeit ist Geld’) en in het Spaans tegen (‘El tiempo es oro’). Hoewel: ‘El tiempo es oro’ betekent letterlijk vertaald ‘Tijd is goud’, wat voor Nederlanders toch vreemd in de oren klinkt. Een getrouwe vertaling is dus wel in het Duits en Nederlands van toepassing, maar niet in het Spaans. Oppassen geblazen!

Andere landen, andere uitdrukkingen

Er zijn nog meer voorbeelden van spreekwoorden, die toch iets anders zijn als de letterlijke vertaling. In Nederland ‘valt het kwartje’ (25 cent van een gulden), in het Duitsland ‘fällt der Groschen’ (10 Pfennig van de Mark), in de Engelse taal heb je het over ‘the penny drops’ en in het Spaans zeg je ‘me cayó el veinte’ (een muntje dat vooral in telefooncellen werd gebruikt). In elke taal wordt dus een ander muntje van een oude valuta gebruikt en dat moet juist worden vertaald. Ook al is het duidelijk wat er wordt bedoeld, het is vervelend als de uitdrukking niet klopt en lezers of luisteraars juist daarmee bezig zijn in plaats van met het onderwerp.

Weglaten of uitleggen?

Natuurlijk bestaan er ook uitdrukkingen in het Nederlands, die in het buitenland helemaal onbekend zijn. Hoe ga je daar mee om? Laten we het begrip ‘Uurtje factuurtje’ als voorbeeld nemen, dat bekend is vanwege de rijm. Maar de rijm gaat verloren bij het letterlijk vertalen van de woorden ‘uurtje’ en ‘factuurtje’, en zo ook een beetje de charme. Het gezegde kort uitleggen is een alternatief, maar dit moet dan wel kort, krachtig, met de juiste bewoordingen en aangepast aan context en doelgroep zijn. Het gezegde niet vertalen is theoretisch ook een optie, maar uitdrukkingen maken teksten en presentaties vaak levendiger. Het zou zonde zijn een uitdrukking helemaal te negeren, maar soms gaat het niet anders.

Het is geen schande, als je over buitenlandse uitdrukkingen niet op de hoogte bent. Voor goed geformuleerde spreekwoorden en gezegden bent u bij AgroLingua aan het juiste adres. Voor AgroLingua werken native speakers, die hun taal van binnen en van buiten kennen en altijd de juiste verwoordingen gebruiken.

De vertalers van AgroLingua inschakelen voor uw vertalingen

Het is immers van belang dat alles correct vertaald wordt. Wij zijn gespecialiseerd in vertalingen binnen de landbouw, tuinbouw, veehouderij, food en aanverwante sectoren. Daarnaast houden we rekening met jargon in diverse talen.

Benieuwd naar onze vertaaldiensten en wat wij voor u kunnen betekenen? Neem dan vrijblijvend contact met ons op.