Valkuilen bij agrarisch vertalen: homoniemen
Vanzelfsprekend hebben we bij AgroLingua dagelijks te maken met agrarische vakterminologie. De Nederlandse taal kent nogal wat homoniemen: woorden die hetzelfde klinken en tot dezelfde woordsoort behoren, maar die verschillende betekenissen hebben. Goed inzicht en veel kennis van de agrarische sector zijn essentieel om homoniemen juist te interpreteren en te vertalen.
In de woordenboeken van Van Dale staan dikwijls wel verschillende betekenissen vermeld, maar juist de agrarische interpretatie staat er vaak (nog) niet tussen. Als vertaler dien je het woord in de ene taal juist te interpreteren en dan ook nog eens om te zetten in de juiste term in een andere taal.
Dankzij onze jarenlange ervaring in de agrarische sector hebben wij inmiddels een flinke lijst kunnen samenstellen van deze typisch agrarische termen. Deze zullen wij blijven aanvullen met nieuwe homoniemen. Neem dus regelmatig een kijkje op onze website!
A
Achterblijver
Een persoon die niet in staat is om het tempo van anderen bij te houden, of een dier dat zwakker is.
Afzetten
Het afzetten van bomen betekent dat ze vlak boven de grond worden afgezaagd, met als doel dat de stobben weer uitlopen. Bijvoorbeeld bij het afzetten van Elzen- en wilgensingels. Elzensingels die verder weg staan worden beheerd als hakhout, waarbij het hout periodiek tot op kniehoogte wordt gekapt en de overgebleven stobben opnieuw uitlopen. Een elzensingel wordt elke 10 jaar afgezet en binnen 1-2 jaar groeit deze terug tot respectievelijk 1,5 en 3 meter hoogte. Het afzetten van een singel kan ook worden toegepast op achterstallig onderhouden singels om de vitaliteit en dichtheid te herstellen. Wilgensingels worden om de 8-10 jaar afgezet om te voorkomen dat wilgen uitgroeien tot grote bomen en de functie van singel verloren gaat. Hakhoutbeheer kan de levensduur van een wilgensingel verlengen in vergelijking met een rij bomen.
B
Beer
Het woord "beer" kan twee betekenissen hebben: het kan verwijzen naar een diersoort, zoals de grizzlybeer of ijsbeer, of naar een gecastreerd mannelijk varken dat wordt gebruikt voor vleesproductie. Het begrijpen van deze term kan helpen bij het identificeren en communiceren over verschillende soorten dieren in zowel natuurlijke als agrarische contexten.
Bierbostel
Bierbostel is een bijproduct van de bierbrouwerij dat wordt gebruikt als supplementair voedsel voor zowel melk- als vleesvee. Het heeft een gunstig effect op de spijsvertering en stimuleert de opname van ruwvoer. Bierborstel zorgt voor een rustige pens, waardoor de voedingsstoffen efficiënter worden opgenomen. Bovendien heeft het een positief effect op de melkproductie en het eiwitgehalte.
Binnenbeer
Een binnenbeer kan verschillende betekenissen hebben, bijvoorbeeld als persoonsbenaming of als aanduiding van een varken waarbij een of beide teelballen in de buikholte zijn achtergebleven.
Borg
Een gecastreerde beer wordt ook wel aangeduid als een borg of barg. In de professionele varkenshouderij worden de meeste mannelijke biggen gecastreerd om te voorkomen dat het vlees van de beren een onaangename geur krijgt tijdens bereiding (3% van de beren produceert dergelijk vlees). Er bestaat echter veel discussie over het standaard castreren van beren. Desondanks worden hobbyberen vaak ook gecastreerd om het samenleven met zeugen te vergemakkelijken zonder ongewenste nakomelingen te krijgen.
Bulken
Bulken kan verwijzen naar hard schreeuwen, het loeien van koeien of het leveren van voer in bulkvorm of met een bulkwagen.
D
Dieven
Dieven kan verwijzen naar rovers of het wegknippen van de zijscheuten van een tomatenplant.
Drenchen
Drenchen kan verwijzen naar het doornat maken van iets of het toedienen van een oplossing van water met bijvoorbeeld mineralen, medicijnen of propyleenglycol via een slang in de slokdarm van een koe. Dit wordt vaak gedaan vlak na afkalven bij te dikke koeien waarbij veel ketonen in het bloed zitten door vetverbranding. Door water met propyleenglycol in de koe te brengen, wordt de koe gezuiverd en wordt het glucosegehalte op peil gebracht. Dit heeft als gevolg dat de koe beter en eerder gaat eten, wat erg belangrijk is.
Droogstaan
"Droogstaan" kan verschillende betekenissen hebben. Het kan verwijzen naar het gebrek aan drinkwater, meren en rivieren die droog staan van water. Maar het kan ook slaan op de periode waarin een melkkoe geen melk geeft, bijvoorbeeld kort voor een volgende worp.
F
Fractie
Fractie verwijst naar de grootte van de zeef in millimeters. Het is belangrijk op te merken dat de fractie niet de exacte grootte is, maar er wel verband mee houdt. Zaden kunnen bijvoorbeeld zowel horizontaal als verticaal door de zeef vallen, waardoor de zeefmaat niet de exacte grootte is. Over het algemeen geldt: hoe lager het getal van de fractie, des te kleiner het zaadje.
Een voorbeeld van het gebruik van fracties is bij de sortering van erwten. Erwten worden gesorteerd in verschillende klassen, zoals -7,5 mm, 8,2 mm, 8,75 mm, 9,3 mm, 10,2 mm en afval. Deze klassen komen overeen met de grootte: extra fijn, zeer fijn, fijn, middelfijn en middelgrof. De fracties -7,5 mm en -8,2 mm vormen samen de fractie "fijne erwten".
J
Juk
Een juk kan verwijzen naar een houten balk met een specifieke vorm die op de schouders wordt gedragen, of naar elk paar tegenovergestelde blaadjes van een gevederd blad.
K
Kling
De term "kling" wordt gebruikt om het uitwendige geslachtsdeel van vrouwelijke dieren te beschrijven. Het verwijst naar de zichtbare delen van het vrouwelijke voortplantingsstelsel die zich aan de buitenkant van het lichaam bevinden en die betrokken zijn bij de seksuele voortplantingsfunctie. Bij zoogdieren, waaronder honden, katten, paarden, varkens en koeien, bestaat de kling uit verschillende delen, waaronder de vulva, clitoris en labia.
Korreligheid
Korreligheid, ook wel bekend als crumbly fruit, is een term die gebruikt wordt om afwijkingen in vruchtvorming van frambozen en bramen te beschrijven. Bij deze afwijkingen blijven individuele korrels onderontwikkeld of ontwikkelen ze zich helemaal niet. Hierdoor bevatten de vruchten 30 tot 50% minder volgroeide korrels dan normale vruchten van dezelfde soort. De korrels kunnen ook verschillend rijpen en bij het oogsten vallen de vruchten vaak uit elkaar in losse korrels.
Kous
Kous kan verwijzen naar een kledingstuk dat wordt gedragen om het been, een omhulsel om een nattebol te beschermen tijdens luchtvochtigheidsmetingen, of een metalen of kunststof ring die in het oog of de lus van een touw of staaldraad wordt geplaatst.
Kwartier
De uier van een koe is opgedeeld in vier kwartieren, waarbij elk kwartier een eigen tepel heeft. Elk kwartier werkt onafhankelijk van de anderen, wat betekent dat als er een mastitisbacterie in één kwartier aanwezig is, de andere kwartieren niet noodzakelijkerwijs ook besmet zijn. Overdracht van besmetting van het ene naar het andere kwartier vindt altijd plaats via het slotgat in de speen. Bij schapen en geiten bestaat de uier uit twee delen.
L
Legering
Het platdrukken van graan wordt gebruikt om legering te voorkomen. Legering is een fenomeen waarbij de plantenstengels doorbuigen of knikken, wat kan leiden tot verlies van de opbrengst van het gewas. Dit gebeurt vooral in dichte gewasbestanden, die vaak het gevolg zijn van overmatige stikstofbemesting. Door de dichte gewasbestanden kan de stengelvoet zich niet volledig ontwikkelen, waardoor deze zwakker wordt en gemakkelijk kan knikken bij zware neerslag en wind.
M
Mast
Een mast is onder andere een lange, rechtopstaande paal die zich in het midden van een schip bevindt en waar vlaggen, zeilen en/of ra's aan bevestigd kunnen worden. Eikels en beukennoten worden gebruikt als varkensvoer.
Melkbeker
Tepelbekers of melkbekers maken deel uit van een geautomatiseerd melksysteem waarbij laserstralen worden gebruikt om de exacte positie van de spenen te bepalen. Vervolgens plaatst de robotarm een vacuümzuigende melkbeker op de tepel. Elke melkbeker heeft een eigen sensor die de zuigkracht stopt wanneer de melkstroom onder een bepaald niveau komt. Hierdoor valt de melkbeker van de tepel en wordt deze direct teruggetrokken in de robotarm.
Muizenoortjes
Muizenoor, of Hieracium pilosella, is een plantje met grijsgroene bladeren dat vaak laag blijft. Het heeft vrij lange uitlopers en de stengel zonder bladeren eindigt in één heldergeel bloempje. Het groeit in bijna heel Europa, met extra verspreidingsgebied in het Atlasgebergte in Marokko en Zuidwest-Azië. In de Verenigde Staten is het echter een exoot die als ongewenst wordt beschouwd en actief bestreden wordt. Voor een fruitteler zijn muizenoortjes de besmette (eind)knoppen van scheuten van fruitbomen.
In de Chinese keuken worden vaak gedroogde Chinese champignons gebruikt. Deze champignons zijn dun, donkergrijs tot bruinzwart van kleur en hebben de vorm van muizenoortjes. De Chinezen noemen deze champignons ""koeping tikoes"
O
Onderzeeër
Poters die één of meer nieuwe knolletjes vormen voordat de plant bovenkomt, worden onderzeeërs genoemd. Dit verschijnsel komt vaker voor bij fysiologisch meer versleten pootgoed dat onder ongunstige omstandigheden wordt geplant, zoals diep planten in koude en vochtige grond. Het pootgoed slijt sneller als het bij hogere temperaturen wordt bewaard. In een gewas waarin onderzeeërs voorkomen, komt doorgaans een deel van het pootgoed niet op, een ander deel komt vertraagd op en weer een ander deel komt op normale wijze op.
Ontsluiten
Een van de betekenissen van ontsluiten is het openen of toegankelijk maken van een stof voor chemische reacties.
P
Pikeren
Er zijn drie verschillende agrarische betekenissen voor het homoniem pikeren:
- Het verspenen (verplanten) van jonge zaailingen.
- Het voorkomen van uitdroging van vlees- en wildproducten, vergelijkbaar met larderen. Hierbij worden dunne reepjes spek met een pikeernaald door het oppervlak van het vlees geregen.
- Het verwijderen van 1 cm van de punt van de wortel om de vorming van een penwortel te voorkomen.
Ploffers
In de intensieve veehouderij worden genetisch geoptimaliseerde kippen (plofkippen) die in 6 weken slachtrijp zijn, ook wel aangeduid als ploffers. Dit in tegenstelling tot oorspronkelijke vleeskippen, die drie keer zo lang nodig hebben om slachtrijp te worden.
In de tuinbouw is het verschijnsel poffers het wegvallen van dahliaknollen tijdens de stekproductie als gevolg van natrot, veroorzaakt door de bacterie Erwinia chrysanthemi. Voorheen was deze bacterie alleen bekend als veroorzaker van de bacterieverwelkingsziekte in dahlia's. Om van de ziekte af te komen, is het raadzaam om uit te gaan van ziektevrij uitgangsmateriaal.
Sinds geruime tijd doet het verschijnsel ploffers zich ook voor bij anemone blanda. Hierbij rotten de knollen zacht weg, vaak gepaard gaande met een vreselijke stank. Zelfs een ogenschijnlijk gezonde knol kan openploffen bij lichte druk tussen de vingers, wat het verschijnsel zijn naam heeft gegeven. De foto toont de zachte en uiteindelijk opengebarsten knol van anemone blanda als gevolg van een aantasting door Erwinia.
Pop
De term "pop" kan verwijzen naar twee verschillende dingen, afhankelijk van de context waarin het wordt gebruikt. Enerzijds kan het worden gebruikt om een soort speelgoed aan te duiden dat populair is bij kinderen. Dit soort poppen kan verschillende vormen aannemen, zoals knuffels, barbiepoppen, actiefiguren en poppenhuizen, en kunnen gebruikt worden om mee te spelen en verhalen te verzinnen.
Aan de andere kant kan het woord "pop" ook verwijzen naar een stadium in de levenscyclus van een insect. In het bijzonder kan het slaan op de fase waarin een rups zich inspint in een cocon of pop, waar het zich ontwikkelt tot een vlinder of mot. Tijdens deze fase ondergaat het insect een metamorfose, waarbij het lichaam zich herstructureert en verandert in de volwassen vorm.
Poter
De term "poter" kan zowel betrekking hebben op een persoon als op een machine die wordt gebruikt om iets te poten. In het geval van een persoon wordt de term vaak gebruikt om iemand aan te duiden die verantwoordelijk is voor het planten of zaaien van gewassen, zoals aardappelen, groenten of bloemen. Deze persoon kan een boer, tuinman of ander type landbouwmedewerker zijn, en kan gebruikmaken van verschillende gereedschappen om de taak uit te voeren, zoals een schop, hark of pootstok.
R
Run
In runmolens, die ook wel bekend staan als schors- of eekmolens, werd gedroogde eikenschors vermalen tot run. Deze run werd vervolgens in grote zakken naar de leerlooier gestuurd, die het toevoegde aan een vloeistof waarmee de huiden werden geprepareerd. Dit gebeurde destijds in grote houten kuipen in de openlucht. In de jaren dertig van de vorige eeuw nam de vraag naar gemalen eikenschors sterk af, omdat men chemische middelen ging toepassen bij de leerbereiding.
De run, ook wel eek genoemd, bleek ook zeer geschikt te zijn voor het tanen van scheeps- en molenzeilen en werd aanvankelijk op grote schaal gebruikt. Door deze bewerking kregen de zeilen een roodbruine kleur. De "bruine vloot" is tegenwoordig nog steeds een begrip en herinnert ons aan deze roemrijke periode.
S
Schapenkop
De pluimhortensia staat vanwege zijn vorm ook bekend als de schapenkop-hortensia. De term "schapenkop" wordt in de groenteteelt gebruikt om een afwijkende vruchtvorm aan te duiden die lijkt op het hoofd van een schaap. Een voorbeeld hiervan is de tweehokkige paprika. Een andere term die soms wordt gebruikt is "bokshandschoen".
Slotgat
Het slotgat, ook wel bekend als het tepelkanaal, is de uitmonding van het melkkanaal in de tepel van zoogdieren, waaronder koeien. De kringspier in het slotgat voorkomt dat de melk uit de uier stroomt. De uier van een koe is verdeeld in vier kwartieren, die elk onafhankelijk van elkaar functioneren. Dit betekent dat een besmetting met een mastitisbacterie in één kwartier niet noodzakelijkerwijs invloed heeft op de andere kwartieren. De verspreiding van een besmetting van het ene kwartier naar het andere vindt plaats via het slotgat in de speen.
Spenen
Spenen kan zowel verwijzen naar het meervoud van speen (bijvoorbeeld bij een dier met meerdere spenen) als naar het proces waarbij pasgeboren dieren, zoals varkens, worden gescheiden van de moeder en geen melk meer drinken.
Spiegel
Het woord "spiegel" heeft verschillende betekenissen, namelijk een lichtweerkaatsend voorwerp en een witgele haarvlek rond de aarsopening van een ree die bij winterdracht het duidelijkst zichtbaar is.
Spreidzitter
Spreidzitters, ook wel bekend als splayleg, zijn biggen waarbij de achterpoten gespreid staan. Dit maakt de biggen minder wendbaar en kan hun vermogen om biest op te nemen belemmeren of volledig voorkomen. Zonder behandeling hebben deze biggen een kleine overlevingskans. Gelukkig kan een eenvoudige behandeling met leukoplast de pootjes van spreidzitters weer onder de big brengen. Meestal is deze methode na enkele dagen afdoende.
Steek
Een machine die gebruikt wordt om aardappels te oogsten, heeft meerdere rooimatten. Direct achter de rooibek bevindt zich een korte mat waar de gehele aardappelrug op komt. Vervolgens komen de aardappelen op de eerste zeefmat terecht. Deze mat beweegt op en neer waardoor de losse grond tussen de spijlen door kan vallen. De afstand tussen het hart van de ene spijl tot het hart van de volgende spijl wordt de steek van de mat genoemd. De grootte van de steek verschilt per teelt, bijvoorbeeld bij het oogsten van pootaardappelen wordt er een kleinere steek gebruikt dan bij consumptieaardappelen. De grootte van de steek hangt ook af van de grondsoort en de oogstomstandigheden. Bij zwaardere grond en minder droge omstandigheden valt de grond minder snel door de spijlen, waardoor een grotere steek gebruikt kan worden. De spijlen zijn vaak voorzien van een beschermende bekleding, zoals rubber, waardoor de doorval kleiner is dan de steek.
Stropdas
Als tijdens de bloeiperiode vorst optreedt, kunnen appelbloemen beschadigd raken of kapotvriezen. In sommige gevallen sterven de bloemen niet helemaal af, maar lijden ze aan vorstschade, wat kan leiden tot ruwheid of vorststrepen op de vruchten. In de fruitteeltsector worden deze vorststrepen soms aangeduid als 'stropdassen'. Op de foto is een Jonagold-appel te zien met zo'n stropdas.
T
Tochtig
Koeien bereiken de geslachtsrijpe leeftijd wanneer ze ongeveer 8 maanden tot een jaar oud zijn. Vanaf dat moment worden ze om de drie weken tochtig, wat betekent dat ze vruchtbaar zijn. Tijdens de oestrus of bronst vindt de eisprong plaats, wat betekent dat één of meerdere eitjes vrijkomen.
Tochtige koeien zijn herkenbaar aan het opzij dragen van hun staart, zodat hun rode en gezwollen kling goed zichtbaar is. Vaak hangen er lange slierten helder, draderig slijm uit. Tochtige koeien zijn onrustig en beweeglijk, hun oren schieten heen en weer en ze plassen veel.
Een betrouwbaar symptoom van tochtigheid is de stareflex die een koe vertoont wanneer ze wordt besprongen door een stier of andere koe. Tijdens deze reflex blijft de tochtige koe staan in plaats van weg te lopen. De bronst duurt meestal minder dan een dag, soms maar enkele uren. Het is belangrijk om op te letten wanneer koeien tochtig zijn om ze op het juiste moment te kunnen laten dekken. Als er een stier tussen de koeien loopt, is het gemakkelijker om te zien welke koeien tochtig zijn, omdat de stier de vruchtbare koeien zal volgen en hun kling likt. Hoogdrachtige koeien kunnen ook reageren op een koe die tochtig moet worden op dezelfde manier als een stier.
Toom
Een toom kan verwijzen naar een aantal verschillende zaken. Enerzijds kan het een onderdeel van het tuig van een paard zijn, namelijk de teugels. Anderzijds kan het ook verwijzen naar een groep jonge dieren van dezelfde moeder, zoals een worp biggen van één zeug.
V
Versleping
Antiparasitaire middelen en antibiotica worden vaak in de landbouwsector via diervoeder toegediend. Dit gemedicineerde diervoeder kan echter restanten bevatten die met het geneesmiddel in de productielijn achterblijven en zo terechtkomen in een nieuwe batch niet-gemedicineerd diervoeder. Dit kan leiden tot 'versleping', waarbij dieren die het niet-gemedicineerde voer eten, worden blootgesteld aan lage concentraties van geneesmiddelen. Dit kan op zijn beurt resistentie bij deze dieren veroorzaken, waardoor het geneesmiddel minder effectief wordt.
W
Wei
Wei is een bijproduct van de kaasproductie uit koemelk, dat ontstaat door het stremmen van de melk met stremsel. Na het aftappen van de wei blijven de vaste bestanddelen, de wrongel, over. De vloeistof heeft een geelgroene kleur en een licht zure smaak. Vroeger werd de wei teruggestuurd naar de boeren als voer voor varkens. Maar toen de fabrieken begonnen met het schoonmaken van de melkbussen, wilden de boeren de wei niet meer terug hebben. Dit leidde tot problemen voor de fabrieken. In sommige Europese landen werd al vroeg ingezien dat wei waardevolle bestanddelen bevat. Daarom begonnen sommige bedrijven met het verwerken van wei. Wei bevat ongeveer de helft van de lactose (melksuikers) van koemelk, evenals eiwitten, vitaminen en mineralen. Als gevolg hiervan zijn weiderivaten nu een waardevolle grondstof geworden voor verschillende industrieën gedurende vele jaren.
Worp
Het woord "worp" kan twee betekenissen hebben. Het kan verwijzen naar een beweging van gooien, maar het kan ook betekenen het aantal jongen dat door een moederdier aan het einde van een drachtigheidsperiode ter wereld wordt gebracht.
Z
Zandkoppen
IB (Infectieuze Bronchitis) kan leiden tot afwijkingen in de eischaal, zoals ringen, vouwen, lokale ruwheid of korrels. Het virus veroorzaakt ontstekingen op verschillende plaatsen in de eileider, waardoor de schaalvorming niet goed kan verlopen. De korrels worden meestal gevonden op het stompe uiteinde van het ei en staan ook wel bekend als zandkoppen onder deskundigen.
Zucht
Een diepe uitademing wordt ook wel een zucht genoemd. Bij koeien kan er tijdens de laatste 2 weken van de droogstand melkziekte optreden. Dit is een aandoening waarbij er vochtophoping in het lichaam ontstaat als gevolg van een verstoorde stofwisseling. Gelukkig kan het gebruik van anionische zouten ervoor zorgen dat deze aandoening voorkomen wordt.